Terapia schematów

Co to jest terapia schematów?

Terapia schematów wywodzi się z terapii poznawczo-behawioralnej. Wielu zalicza ją do tzw. III fali CBT, co oznacza poszerzenie tradycyjnego podejścia o inne metody pracy i pojęcia teoretyczne. Twórcą terapii schematów jest Jeffrey E. Young – psycholog, wykładowca na wydziale psychiatrii Columbia University, założyciel Cognitive Therapy Centers i Schema Therapy Insitute, autor podręczników psychoterapeutycznych. Terapia schematów to integracyjne podejście terapeutyczne oparte na terapii poznawczo-behawioralnej, teorii przywiązania, relacji z obiektem, konstruktywizmie, terapii Gestalt i psychoanalizie.

Skąd się wzięła terapia schematów?

Terapia poznawczo-behawioralna opiera się o opracowane, sprawdzone empirycznie metody leczenia zaburzeń psychicznych, m.in. zaburzeń lękowych, nastroju, odżywiania, seksualnych, psychosomatycznych, czy uzależnień. Wiele jej elementów skupia się na zmniejszeniu objawów, kształtowaniu nowych umiejętności i rozwiązywaniu problemów. Nierzadko po ustąpieniu intensywnych, dokuczliwych objawów przedmiotem pracy terapeutycznej stają się problemy osobowościowe, czyli takie, które odpowiadają za utrzymujące się trudności w funkcjonowaniu: nawracające problemy w związkach, w pracy, w bliskich relacjach, powtarzające się szkodliwe wzorce zachowania.
Odpowiedzią na przewlekłe cierpienie psychiczne i powtarzające się problemy było poszerzenie tradycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej o dodatkowe elementy, kładące większy nacisk na dotarcie do przyczyn obecnych problemów, do okresu dzieciństwa i dojrzewania.
Po opanowaniu dotkliwych objawów zaburzeń emocjonalnych, na czym skupia się w dużej mierze klasyczna terapia poznawczo-behawioralna, terapia schematów jest odpowiednia do pracy z problemami trwającymi przez większą część życia, zaburzeniami osobowości, bolesnymi doświadczeniami, będącymi przyczyną występowania i nawracania zaburzeń emocjonalnych.

Dla kogo jest terapia schematów?

Inspiracją stworzenia nowej formy pracy terapeutycznej były osoby cierpiące na długotrwałe zaburzenia psychiczne, zmagające się z przewlekłymi, głęboko zakorzenionymi problemami, uznawanymi za trudne do wyleczenia. Terapia schematów była początkowo tworzona z myślą o osobach cierpiących na zaburzenia osobowości lub spełniające kryteria kilku zaburzeń osobowości jednocześnie. Często takim pacjentom trudno było pomóc tradycyjnymi metodami, co skłoniło klinicystów do poszukiwań nowych form interwencji terapeutycznych.
Terapia schematów jako nowa forma pomocy psychoterapeutycznej szybko rozwinęła się w kierunku leczenia innych kłopotów emocjonalnych. Obecnie wykorzystywana jest do pracy z różnorodnymi zaburzeniami psychicznymi i problemami klinicznymi, np. przewlekłej depresji, nawracających traum, trudnych przeżyć z dzieciństwa, zaburzeń odżywiania, zapobieganiu nawrotom uzależnienia od substancji psychoaktywnych, a także w resocjalizacji sprawców przestępstw. Terapię schematów stosuje się również w terapii par, terapii grupowej oraz terapii dzieci i młodzieży.

Co to jest schemat?

Pojęcie schemat jest powszechnie używane w codziennym języku. To coś określonego, wzór, który można powtórzyć, skopiować. Schemat jako termin naukowy jest też od dawna stosowany w różnych teoriach psychologii.
W terapii schematów schemat ma określoną definicję. Jest to uwewnętrzniony wzorzec, na który składają się wspomnienia, emocje, przekonania oraz doznania fizyczne, dotyczące danej osoby oraz jej relacji z innymi ludźmi, powstające w okresie dzieciństwa i dojrzewania, dalej powtarzane, a przez to utrwalane w ciągu dorosłego życia. W dużej mierze ten wzór jest szkodliwy. W tym miejscu warto podkreślić, że zachowanie nie jest częścią schematu, a reakcją na niego. Nieadaptacyjny schemat kieruje zachowaniem. W odpowiedzi na schemat pojawiają się – często obronnie – problematyczne zachowania, które następnie powielane prowadzą do zaburzenia funkcjonowania, problemów w relacjach, a dalej do zaburzeń psychicznych i somatycznych.

Skąd się biorą schematy? Jakie są źródła schematów?

Nieadaptacyjne schematy powstają na skutek negatywnych doświadczeń na wczesnym etapie życia. Przyczyną jest niezaspakajanie potrzeb emocjonalnych dziecka przez najbliższe środowisko.

Podstawowe potrzeby emocjonalne to:

bezpieczne przywiązanie do innych: bezpieczeństwo, opieka, troska, akceptacja
autonomia, kompetencja, poczucie tożsamości
wolność wyrażania prawdziwych potrzeb i emocji
spontaniczność i zabawa
realistyczne granice i samokontrola

Schematy nierzadko bardzo precyzyjnie odzwierciedlają atmosferę, w jakiej upływało dzieciństwo. Oddają klimat emocjonalny i sposób traktowania dziecka przez najbliższych. Głównym źródłem niewystarczającego zaspokajania potrzeb emocjonalnych dziecka, a tym samym tworzenia się nieadaptacyjnych schematów są trudne, toksyczne, bądź traumatyczne doświadczenia.

Cztery wczesnodziecięce doświadczenia, odgrywające znaczącą rolę w tworzeniu się nieadaptacyjnych schematów to:

frustracja potrzeb
W środowisku dziecka występuje zbyt mało pozytywnych doświadczeń. Brakuje stabilności, zrozumienia, miłości, ciepła, akceptacji.
Schemat Deprywacji Emocjonalnej, Schemat Opuszczenie
doświadczanie traum
Dziecko doznaje krzywd, przemocy.
Schemat Nieufności/Skrzywdzenia, Schemat Wadliwości/Wstydu, Schemat Podatności na Zranienie
„nadmiar dobrego”
Rodzice są nadopiekuńczy, zbytnio chronią dziecko lub zanadto je rozpieszczają, nie stawiają granic, nie odmawiają.
Schemat Zależności/Niekompetencji, Schemat Roszczeniowości/Wielkościowości
identyfikacja z ważnymi osobami, uwewnętrznienie (internalizacja) ich postaw
Dziecko przebywając blisko opiekuna, obserwując go, może wybiórczo identyfikować się z nim. Internalizuje jego myśli, emocje, zachowania, doświadczenia, które stają się częścią jego schematów i stylów radzenia sobie.

Pokłosiem takich bolesnych wczesnodziecięcych doświadczeń, a co za tym idzie ukształtowania się nieadaptacyjnych schematów jest odtwarzanie cierpienia z tamtych chwil. W późniejszym czasie podobna sytuacja, osoba, czy otoczenie może aktywizować schemat, czyli wzbudzić zbliżone emocje, myśli, przeżycia do tych dziecięcych krzywd. Niekorzystne konsekwencje pojawiają się najczęściej dopiero w późniejszym życiu, kiedy negatywny wzór jest wielokrotnie powielany, a osoba trzyma się go, chociaż powoduje krzywdę i nie pasuje już do rzeczywistości. Do tego dochodzą nieadaptacyjne zachowania, szkodliwe nawyki wykształcone wcześniej tak, aby radzić sobie ze schematami.

Na czym polega terapia schematów?

Terapia schematów pomaga zrozumieć powody utrzymywania się problemów lub ich stałej obecności w życiu. Wspólnie z terapeutą rozpoznaje się schematy wywołujące cierpienie psychiczne i różnorodne trudności w funkcjonowaniu, następnie szuka się ich źródła na wcześniejszych etapach życia i przygląda się ich rozwojowi aż do chwili obecnej. Po rozpoznaniu schematów i zrozumieniu ich natury, dąży się do rozwijania umiejętności uświadamiania sobie momentu, w którym się aktywizują, a z czasem do ich zmiany, tak aby minimalizować negatywne skutki lub zastępować je bardziej adekwatnymi, pomocnymi. Poza nieadaptacyjnymi schematami terapia schematów koncentruje się także na zastępowaniu szkodliwych zachowań i nawyków, będących często obroną przed cierpieniem, jakie niesie ze sobą aktywizacja schematów, oraz kształtowaniu konstruktywnych sposobów radzenia sobie w trudnych emocjonalnie sytuacjach.

Oprócz metod stosowanych w klasycznej terapii poznawczo-behawioralnej terapia schematów opiera się w dużej mierze na technikach doświadczeniowych, w skrócie na pracy z emocjami, które ożywają wraz z uruchomieniem się schematu. To szczególnie ważne, ponieważ aktualne niepożądane wzorce przeżywania i zachowania podtrzymywane są właśnie przez trudne doświadczenia emocjonalne z przeszłości.

Podczas pracy doświadczeniowej istotną rolę odgrywa atmosfera bezpieczeństwa, zaufania i nieoceniania. Terapeuta wspiera, jednocześnie jest uważny na pojawiające się schematy. W sposób empatyczny i akceptujący wskazuje niekorzystne konsekwencje i konfrontuje z powodami, dla których warto zmienić nieadaptacyjny schemat. Na czym polega terapia schematów?
Terapia schematów pomaga zrozumieć powody utrzymywania się problemów lub ich stałej obecności w życiu. Wspólnie z terapeutą rozpoznaje się schematy wywołujące cierpienie psychiczne i różnorodne trudności w funkcjonowaniu, następnie szuka się ich źródła na wcześniejszych etapach życia i przygląda się ich rozwojowi aż do chwili obecnej. Po rozpoznaniu schematów i zrozumieniu ich natury, dąży się do rozwijania umiejętności uświadamiania sobie momentu, w którym się aktywizują, a z czasem do ich zmiany, tak aby minimalizować negatywne skutki lub zastępować je bardziej adekwatnymi, pomocnymi. Poza nieadaptacyjnymi schematami terapia schematów koncentruje się także na zastępowaniu szkodliwych zachowań i nawyków, będących często obroną przed cierpieniem, jakie niesie ze sobą aktywizacja schematów, oraz kształtowaniu konstruktywnych sposobów radzenia sobie w trudnych emocjonalnie sytuacjach.
Oprócz metod stosowanych w klasycznej terapii poznawczo-behawioralnej terapia schematów opiera się w dużej mierze na technikach doświadczeniowych, w skrócie na pracy z emocjami, które ożywają wraz z uruchomieniem się schematu. To szczególnie ważne, ponieważ aktualne niepożądane wzorce przeżywania i zachowania podtrzymywane są właśnie przez trudne doświadczenia emocjonalne z przeszłości.
Podczas pracy doświadczeniowej istotną rolę odgrywa atmosfera bezpieczeństwa, zaufania i nieoceniania. Terapeuta wspiera, jednocześnie jest uważny na pojawiające się schematy. W sposób empatyczny i akceptujący wskazuje niekorzystne konsekwencje i konfrontuje z powodami, dla których warto zmienić nieadaptacyjny schemat.